De huidige maatschappij is extreem prikkel-rijk en onvoorspelbaar geworden, met een hoog levenstempo op diverse domeinen.
Continu stroomt heel veel informatie binnen, door smartphone en mails, sociale media, verwachtingen, vrije tijd aanbod… De druk om te presteren stopt niet op het werk, maar wordt doorgetrokken naar de vrije tijd, in de vorm van een drukke sociale agenda en spectaculaire hobby’s. We vertoeven op sociale media helemaal in een ‘everybody must be happy, look at us!’-tijdperk. Er is nauwelijks ruimte om eens een ‘minder goede’ dag te hebben, zelfs ‘gewoon’ doen is bijna flauw… Tegelijk is de onvoorspelbaarheid enorm toegenomen, oa door sociale media en constante bereikbaarheid. Afspraken veranderen snel, wat, waar, met wie, FoMo (Fear of Missing Out)… Zelfs ‘meekunnen’ in de vrije tijd vraagt een grote flexibiliteit.
Heel veel mensen zijn ‘overprikkeld’. Prikkels kunnen zintuiglijke prikkels zijn (geluiden, verlichting…) ook emotionele prikkels, cognitieve prikkels en uitdagingen, sociale prikkels, stress, gezinsdruk… Als meer prikkels aangevoerd worden dan onze hersenen kunnen verwerken, dan zorgt het overschot aan onverwerkte prikkels voor overprikkeling. Ons systeem raakt overbelast, terwijl er prikkels en informatie (zowel van buitenaf als intern) blijft bijkomen.
Veel mensen zijn zich niet bewust van ‘overprikkeling’, denken dat de stress en de drukte normaal zijn. Het minder goed of niet meer functioneren wordt niet gelinkt aan ‘overprikkeling’. Mensen hebben vaak geen zicht op hun prikkel-limiet en gaan er over, soms met crashen en helemaal onderuit gaan als gevolg.
Structurele overprikkeling brengt ons systeem uit balans en ondermijnt ons dagelijks functioneren, met mogelijks ernstige gevolgen. Als we overprikkeld zijn, verminderen onze sociale, emotionele en intellectuele capaciteiten. We reageren bvb sneller geïrriteerd, hebben minder begrip voor emoties van anderen, door de file in onze hersenen vertraagt ons oplossingsvermogen en zijn we minder goed in staat om te realiseren wat we in minder overprikkelende omstandigheden wel kunnen. (cfr. ‘Ontketen je brein’ van Prof. Dr. Theo Compernolle).
Als het systeem lange tijd ‘overprikkeld’ is geweest, kan het heel lang duren vooraleer er terug herstel is, soms is volledig herstel meer mogelijk. Vergelijk het met een elastiek die te ver is uitgerekt, de veerkracht is verminderd en de oorspronkelijke toestand komt nooit meer terug. Zo loopt het ook als wij door overprikkeling over onze grenzen gaan en als we constant meer prikkels laten binnenkomen dan we kunnen verwerken .
Onze hersenen raken chronisch overprikkeld en onze veerkracht wordt aangetast.
Personen die gevoelig zijn voor overprikkeling (door een situatie of door een andere manier van waarnemen), hebben een verhoogd risico op psychische aandoeningen.
Sommige personen raken in sommige situaties sneller overprikkeld, bvb personen die gedetailleerd informatie verwerken (ipv context te zien), personen die minder gefilterd de omgeving waarnemen, personen die iets moeten verwerken… zitten onder dezelfde omstandigheden sneller aan hun prikkellimiet dan anderen. Naar mensen met deze kwetsbaarheid wordt negatief gekeken, waardoor ze zich minderwaardig voelen, alsof ze iets niet kunnen. Ze riskeren een sociaal isolement.
Onvoorspelbare omgevingen kosten ons brein ook meer ‘verwerkingsenergie’ dan voorspelbare omgevingen, cfr. ‘Predictive mind‘ van Jakob Hohwy, ook ‘Het voorspellende brein’ van Geerdt Magiels en Dirk de Ridder.
Overprikkeling en onvoorspelbaarheid heeft een ernstige maatschappelijk impact, zowel voor organisaties als voor individuen. Personen die overprikkeld zijn, participeren minder aan het prikkelrijke en onvoorspelbare sociale leven. De sociale cohesie vermindert en steeds meer mensen vallen al dan niet tijdelijk uit.
Door de drempels die ze ervaren in bepaalde situaties en contexten, vermindert hun energie en wordt het ‘blinken’ (schitteren in je talent) bemoeilijkt of onmogelijk.